De vario ac multiplici lexico Latino post veterum Romanorum aetatem condito deque potione cuius imaginem infra vides Latine multifariam reddita…

Nisi fallor, post veterum Romanorum aetatem, lexicon Latinum, ab innumeris scriptoribus qui, artificio sane quodam, Latii linguam usurpaverunt -utpote quorum sermo patrius non certe Latinus sed alius erat- temporibus novis accommodabatur, idque –medius fidius!- varie ac diversimode.  saepenumero enim alii scriptores aliis vocibus eandem notionem –ab antiquis Romanis inauditam- Latine significaverunt –quod etiam, ni me animus fallit, hisce temporibus fit-.   ut exemplum vobis afferam, potio illa quam Anglice “coffee”, aliis vero linguis “café”, “Kaffee”, “caffè”, cet., appellatur, sescentis vocibus Latine reddita est!  legite, quaeso, quae referuntur in lexico illius Ramminger¹:

“caphe (caffe, cahvva, coffi) , f.? – Kaffee(bohne): Alpinus plant Aegypt 16 p.36 “Arborem vidi ..., ex qua semina illa ibi vulgatissima Bon, vel Ban appellata, producuntur. Ex his omnes tum Aegyptii, tum Arabes parant decoctum vulgatissimum, quod vini loco ipsi potant ... illique ipsum vocant Caova.” Naironus cahve p.26 vti notat Iacobus (falsch für Iohannes) Cotouicus cap.7. Itinerarij Hierosolymitani (Antwerpen 1619), vbi de hac loquens potione sic ait: "Cahua, seu vt alii volunt Bunnu, seu Bunch". Bacon hist vit II p.164 “Turcae habent etiam in usu herbae genus, quam vocant Caphe, quam desiccatam pulverizant, et in aqua calida propinant; quam dicunt haud parvum praestare illis vigorem, et in animis et in ingeniis: quae tamen, largius sumpta, mentem movet et turbat; unde manifestum est eam esse similis naturae cum opiatis.” Paulli comm fol.38r “nos Europaei incauti ob usum Cahvvae aut Coffi aquae aut decocti pergemus ... emasculare nos instar Persarum.” Naironus cahve p.20 “Sed postquam haec semina contrita ebulliunt in aqua, nuncupantur Cahue, seu Cafè.” Casimirus Mold 2,3 “Eo cum venerit praefectos comitum solos ad se invitat, et iis potionem caffe aut alia quaedam sacharata exhibet.”

Neque heic omnia, a scriptoribus proposita, afferuntur! etenim Iosephus Maria Mir, in libro cui index Nova verba Latina², una cum aliis lexici novis temporibus accommodandi studiosis viris, proponit vocem quae est “cafēum”. ceterum, Caelestis Eichenseer quondam, quod quidem meminerim, dixit talem vocem potius locum, “tabernam”, scilicet “cafeariam” quam potionem ipsam, Latine potius “cafea” reddendam, significare.

Legamus tamen, si libet, quae ipse Iosephus Mir libro suo notavit rettulitque:

“varie scribitur et enuntiatur haec vox: “cafēum” (‘Nova et vetera’, p. 28-31), “cafaeum” (C. [Mariano “Nuovo dizionario italiano-latino, 8 ediz., Roma 1956; 17 ed., Milano …1963), A. Guercio, ‘Feriae Anticolenses’: “taberna cafaearia”, p.15); “cóffea” –e- littera correpta, quae ita Latine efferri videtur ex appellatione seu pronuntiatione Anglica; “coffēa”, quae ita scribitur –ē- producto, in opusculo “Sprechen Sie Lateinisch?”, p. 9 … Cum vero vox “coffea” a Linneo sit inducta, honore quodam et reverentia a viris doctis est excepta, eamque retineri oportet in libris praesertim qui ad florum et arborum disciplinam spectant …

Sed “cafēum” scribamus et appellemus oportet cum in lingua Latina alia sint verba extera quae –ē- productum habeant (‘conopēum’, ‘cinematographēum’, ‘Aristolēus’, ‘Epicurēus’, cet.); eaque scribendi ratio vocis origini convenit; compertum est enim vocabulum ex Turcis –a quibus “cahvé” dicitur- in Italicum et Gallicum sermonem esse inductum; Turci vero nomen ab Arabibus sumpserunt, apud quos est “qáhwa” (cfr. Corominas, s.v., “Diccionario crítico etimológico de la lengua castellana”, Madrid (Gredos) 1954).  Quam scribendi rationem –i.e. “cafēum”- cum supra allatis adnotationibus C. Bacci excipit et in 4^am “Lexici eorum vocabulorum quae difficilius Latine redduntur” editionem inducit.  Neque “faba Arabica” neque “potio Arabica” –quae ab ipso H.H. Paoli (“Scriver latino”, p. 544 et “Filius Ciceronis”, p. 27) adhibentur- placent, cum rem ipsam non satis definiant…”

At pergit I. Mirius “Ceterum”, inquit, “non recens quidem est vocabulum “cafēum”; eo enim usus est Gaëtanus Bugantia, sacerdos et poeta Florentinus (cfr. Poesie latine dell’abate Gaetano Buganza…Anton-G.Pagani, Firenze 1786, p. 98 ssq.), in poematio “Il caffè”, in quo laudes “cafēi” sat multae praedicantur…:

“Saccara tum cyatho ponenda: herus addit, avara

Saccara pone manu: Caffaei nempe saporem

Dulcedo obtundit; Caffaei gloria amaror”…

Neque est cur scribendi ratio –“caffaei”- tibi admirationem moveat, cum Itali scribant “caffè”, duplici –ff-; et subinde scriptores, ne legentes dubitent, in enuntiandis nominibus in quibus dubium esse potest dipthongo –ae- notent quae scribenda essent simplici –ē-…”

1. Johann Ramminger, Neulateinische Wortliste, Ein Wörterbuch des Lateinischen von Petrarca bis 1700. cf. nexum retialem: http://ramminger.userweb.mwn.de/neulateinische_wortliste.htm 
2. Iosephus Maria Mir, "Nova verba Latina" Claret, Barcinone, 1970, pp. 34-35