De voce "unguis" deque iuncturis aliquot

Salve!

Cum superiore commentatione de voce quæ est manus deque iuncturis aliquot egimus, opportunum duxi singillatim de aliis manus partibus deinceps agere.

Nunc vero vires sive sensus vocis unguis, Forcelinianum lexicon consulentes, consideremus:

“Unguis est corneum illud, quod in extremis digitis enascitur non solum in manibus, verum etiam in pedibus humanis et ceterorum etiam animalium, quæ pedum digitos habent separatos, ut sunt simiae et aves.

Ungues ponere. h. e. recīdere. Ovid. 6. Fast. 230.: subsecare ferro. Horat. 1. Ep. 7. 51.: cultello purgare. Plin. 10. Hist. nat. 35. 52. (106). recīdere. et 28. ibid. 2. 5. (28). resecare. et Petron. Sat. 104. deponere. [...]"

Ceterum ad dolorem vel iram exprimendam alicuius in alium quempiam hominem, hisce locutionibus voce unguis instructis uti licet:

ungues iratos conicere alicui in vultum ... vel

 ...unguibus ire in vultum alicuius , vel etiam

ungue sauciare genas , ungue rigido notare genas 

...

proverbialis autem locutio est ex ungue leonem sc. noscere vel dignoscere.

…

“Unguis transversus et unguis latus, proverbialiter usurpantur pro quam minimo spatio. Cic. 13. Att. 20. A recta conscientia transversum unguem non oportet discedere. ... Plaut. Aulul. 1. 1. 18. Si hercle tu ex istoc loco digitum transversum aut unguem latum excesseris. Similiter Apul. 9. Met. Nec ungue latius a se discedere passa est. Adde 2. ibid.

Medium unguem ostendere, proverbialiter est summe contemnere:

inde sumptum quod medius digitus pro impudico habebatur. Juvenal. 10. 52. quum fortunae ipse minaci Mandaret laqueum mediumque ostenderet unguem. 

Ungues arrodere est illorum, qui cogitabundi sunt, qui rem aliquam secum agitant et in ea hærent aut deliberant, utrum eam amplecti, an mutare debeant. Horat. 1. Sat. 10. 70. in versu faciendo Sæpe caput scaberet, vivos et roderet ungues.

Ungues mordere est gestus irati aut pænitentis. 

Ab unguibus ad verticem, ab imo ad summum.

Cic. Rosc. ... Nonne ab imis unguibus usque ad verticem summum ex fraude et fallaciis constare totus videtur?

De tenero ungui, idem quod a teneris unguiculis, id est a pueritia...

Ad unguem vel in unguem, ad perfectionem, perfecte, absolute. Horat. 1. Sat. 5. 32. Capitoque simul Fontejus, ad unguem Factus homo. h. e. omni ex parte politus, urbanus.

Improprie: ...

Unguis est etiam vitium oculi, id est nervosa quædam adnatæ membranæ excrescentia, a majore oculi angulo ut plurimum adnascens, ad oculi coronam ita procedens, ut quandoque pupillam operiat, ...

 Cels. 7. 7. n. 4. Unguis vero, quod πτερύγιον Græci vocant, est membranula nervosa oriens ab angulo, quæ nonnumquam ad pupillam quoque pervenit eique officit. 

Ceterum, docet nos Forcellinius discrimen inter unguem et ungulam:

Unguis et ungula differunt in eo, quod unguis est in iis animalibus, quæ digitos habent, ungula vero in illis, quæ solidos vel bisulcos habent pedes.

 

De nominibus verborumque iuncturis ad manum pertinentibus

Salve! 

In commentario periodico Palæstra Latina inscripto divulgari solebat uno fere quoque libello commentatio quædam, cui index Nova et vetera, de vocibus latinis, cum antiquis, tum post ævum antiquum in thesaurum latinitatis inductis. 

In animo est mihi statis temporis intervallis hisce in pagellis blogianis exscribere quam plurimas eiusmodi commentationes:  

En prima commentatio de manu eiusque partibus quam scripsit Iosephus Bonet, C.M.F.

Iosephi Bonet duas tantum definitiones patrio sermone factas in latinum vertendas curavi quas in vernacularum locum suffeci. Addidi vero in vocibus aliquot nexus seu ligamina quæ recta ducunt ad lexicon Forcellinianum, ubi omnia dilucide explanantur. Ceterum, plura quondam hisce in commentariis blogianis scripseram de iuncturis eadem voce instructis: 

" Manus ejusque partes

 

            En tibi aversa (1) et adversa (2) manus quæ proprie sic dicitur cum aperta, deducta, laxa est a Græco vocabulo μανὸς ; manus clausa vocatur pugnus. Est extrema bracchii pars in volam seu palmam (3) et digitos desinens. Digiti singulas ungues (4) habent et ternos articulos (5), excepto pollice, qui tantum binos. In extrema manus parte qua cum bracchio jungitur invenitur carpus (6) (hisp. muñeca). Digitorum primus pollex (7) dicitur quod eo maxime pollet manus; secundus index (8) quod eo utimur ad aliquid ostendendum, qui et salutaris; tertius medius (9) qui et summus; quartus anularis (10) qui a ferendo anulo nomen habuit qui et medicinalis; quintus minimus (11) et vulgo auricularis. Manicæ (12) frequentius quidem occurrunt de partibus vestis quibus bracchia conteguntur (hisp. mangas), sed etiam sunt involucra quæ totam manum protegunt de quibus loquebatur Plinius Cæc. Secundus Epist., III, 5: Ad latus notarius com libro et pugillaribus,cuius manus hieme manicis muniebantur. Digitale vel digitabulum appellatur digitorum operimentum.

            De manūs etymo ridicula Perotti sententia qui a manando originem trahere contendit eo quod ex bracchiis quasi manet vel quod ex ea manent digiti. Cujus rei sit unum hoc contrarium argumentum quod a in mānando habet quantitatem longam, dum brevis est in manu. Hac quidem ratione excluditur etiam explicatio Isidori qua a mūnere trahitur, quia omnia pæne corporis munia exsequatur.

            Vola non confunditur omnino cum palma, sed est medietas ejus. Hæc de pede non dicitur, illa quidem. Est ut videtur a βολή jactus quia hac parte comprehenditur quod projicimus. Palma vero est a παλάμη quo a Græcis tum manus tota significatur. Eliditur a quomodo a κυπάρισσος cupresus, a γάλος glos. Palmus est mensuræ genus, quod manu explicata fit. Est digitus a δείξω quasi δείκετος a monstrando, quia digitis monstramus. Singuli vero digiti sacrati erant deo: pollex Veneri sacer; index sive salutaris, Marti; medius vel summus, Saturno; anularis, quem juniores medicum etiam nominant, Soli; minimus, quem vulgus auricularem vocat, Mercurio.

            Unguis est corneum illud, quod in extremis digitis enascitur non solum in manibus sed etiam in pedibus humanis et ceterorum animalium, quæ pedum digitos habent separatos. Recentiores vocem derivant a verbo Sanscrito ak quod significat curvare, unde ankas=uncus et nakkam=unguis.

            Articuli sunt parvi artus vel nodi seu juncturæ unius ossis vel membri cum alio in animalium corporibus. Carpus vero a lexicographis ducitur ex lingua Hebraica aut Græca, nec video cur inmediate a carpendo trahere nolint, quæ vox nihil aliud significat quam aliquid manu leviter et paulatm avellere et auferre, quod male quis faciat ossiculis carens quæ carpum componunt.

            Locutiones nonnullas usu communiter receptas invenimus quæ manibus et digitis nituntur; ex his trademus lectoribus memoriæ utilissime mandandas.

Esse in manibus, præ manu vel præ manibus, inter manus, sub manu vel sub manum, ad manum = in promptu esse.

Venire ad manum, ... in manus = occurrere.

Dare, dedere, tradere e manu vel de manu in manum = manu ipsa præbere. 

Succedere sub manus = succedere feliciter.

Per manum = per vim.

Manibus pedibusque = omni conatu.

Plena manu = copiose.

Utraque manu = libenter.

Manibus æquis = æquo Marte.      

Longa vel brevi manu = sine ambagibus vel per ambages. 

[apud Forcellinium autem legimus: longa manus dicitur quæ multum potest, etiamsi a longe sit. Ceterum, brevi manu accipere, tradere, etc. in Dig. ... est sine ambagibus; contra longa manu est per ambages]

Dare vel dedere manus = victum se fateri.

Tenere aliquid manu = compertum aliquid habere.

Manum non vertere = aliquid non conari neve operam dare rei cuipiam.

Manum admovere = opem ferre.

Manum admoventi sunt vocanda numina (cfr. prov. hisp.: a Dios rogando y con el mazo dando)

Prudens in flammam manum inmuto = sciens me discrimini objicio.

Manum habere sub pallio = otio languere.

Manus in sinu habere = parcere nimium pecuniæ.

Manum fricat vel lavat manus = beneficium beneficio provocatur.

Digito cælum attingere = summe beatum se putare.

Digitum tollere = se victum fateri.

Digito monstrari = aliqua re insignem esse.

Digitis vel digitos concrepare = crepitum edere pollice et medio.

Ab unguibus ad verticem = ab imo ad summum.

A tenero ungui vel a teneris unguiculis = a pueritia.

Nec vola nec vestigium = nullum indicium exstat.

Involare aliquid = auferre, furari, gallice: voler."

 

Francisci Xaverii Reuss versus aliquot ad pacem implorandam

In altero commentario retiali Quod in solum inscripto, hosce Francisci Xaverii Reuss versus laudavi ad pacem, Marte sæviente, implorandam, e carmine excerptos cuius titulus est Pacis in bello ministri :

Horridus hic sileat crepitus, quo bellica canna,

nitro farta, serit plumbi cum glandine mortem;

nec reboent bombi, quos aenea bucca tonantes

vasta fauce parit, dum mœnia sternit et arces.

Este procul, nebulæ, quas evomit hostis in hostem

antris eruptas Erebi fetasque venenis;

este procul, naves, volitare per aera visæ,

ferreus unde fuit, satur atris ignibus, imber;

vosque latere, rates, et nare sub æquore doctæ

fulmineoque ictu chalybeas frangere puppes.

Cum hic commentarius ad verba proverbiaque spectet, agendum erit nobis de iis verbis verborumque  circuitionibus, rubro aut caeruleo colore notatis, quibus Franciscus Xaverius Reuss latine significavit, mira quadam sonoritate qua lector rem verbo notatam mente fingere possit, instrumenta tormentave tunc temporis novissime inventa.

Salvē!

Hisce diēbus reficiendum cūrāvī capitulī sextī vocābulārium quod pertinet ad librum cuī index Familia Rōmāna, ab Ioanne Montauriō sīve Ørberg scrīptum, per ipsam linguam Latīnam explicātum imāginibusque illustrātum, additīs vinculīs retiālibus ad lexicum Forcelliniānum, dēfīnītiōne Latīnā, plerumque ipsīus Forcellīnī, iunctūrīs verbōrum atque proverbiīs. Etiam adduntur vōcēs hispanicae quae originem dūcunt a vocābulō Latīnō dē quō agitur.

Utinam studiōsīs et usuī et gaudiō aliquō sit. 

Valē!

Tempus

Paucis ante diebus, quum scholas recitarem ad discipulos docendos qui in classe superiore curriculum emetiuntur scholasticum, quo quidem confecto, ad studiorum universitatem ingrediendam aditus eis patebit, discipula quaedam, animadvertens horam iam fere consumptam esse, mihi Latine dixit id quod iam vulgo notum usuque tritum proverbiumst: tempus fugit! 

Horologium invenitur in oppido vulgo Camaret-sûr-mer
Alia monumenta Latina de irreparabili temporis lapsu hic exhibentur
 

Quibus dictis, continuo me interrogavit an liceret pluribus verbis tale substantivum quod est tempus iungere ad notionem temporis procedentis exprimendam. Cui quidem alumnae respondi alias esse iuncturas, etiam si non omnes me apud auctores legisse fatebar.

Scholis tandem habitis, domum redux, quaesivi in lexico quibus saltem verbis apud Latinitatis auctores substantivum quod est tempus iungeretur ad eius videlicet processum significandum.

Hasce apud Forcellinium repperi, allatis auctorum locis:

- "tempora labuntur";

- tempus praeterea...

procedit, diffluit, dilabitur, fugit denique. 

Salvatoris Dalí, la persistencia de la memoria (1931)
 

Quibus tamen dictis, verisimile est alias quoque apud auctores esse verborum iuncturas, nisi cum eo nomine at certe cum vocibus ad alia temporis intervalla significanda. Ut unum afferam exemplum, memini me quondam apud Tullium legisse, in Catone, nisi me animus fallit, de Senectute libello:

Horae quidem cedunt, et dies, et menses et anni, nec praetaeteritum tempus umquam revertitur, nec, quid sequatur, sciri potest.

Haec denique hactenus, idque praepropere raptimque, nam tempus me nunc alio vocat.

Alias plura fortasse, benigne lector, de his deque aliis.

Vale

Phrases et adagia ad vocem q.e. campus spectantia.

Ars longa, ut est in vetere proverbiō, vīta brevis.  Quum nuper vocābulārium imāginibus illustrātum ac Latīnē explicātum ad ūsum discipulōrum quibus sermōnis Latīnī rudīmenta trado, methodo illa Ørbergiānā cui index LINGVA LATINA PER SE ILLVSTRATA frētus, levī obtūtū perlustrārem, ex mē quaesīvī factūrusne operae pretium essem, id sī vocābulārium amplificāre possem, hāc quidem ratiōne, ut prīma tabulae series ad tīrōnes spectāret, inferiōrēs autem seriēs ad discipulōs doctrīnā provectiōrēs linguaeque ūsū peritiōrēs, quibus certiōrēs fīerent dē idiōmatīs seu phrasibus, dēque proverbiīs eō vocābulō prolātīs. Quōcircā, ut huius reī perīculum facerem, ūnum dēlegī vocābulum tālī ratiōne explicandum illustrandumque. 

Postquam vērō perīculum fēcī, immo dum id perficiēbam, confestim animadvertī tale vocābulārium haud parvae, mercle, mōlis quum esset, ā mē tot variīsque studiīs officiīsque distractō hāc vitā mortālī eādemque brevī perficī nōn posse...

VOCĀBVLVM -imāgine illustrātum-	campus, -ī, m. subst.   imāgo hōc ex fonte sumpta: www.suggestkeyword.com
FORCELLĪNĪ de eō vocābulō locī excerptī aliquot	Campus est plānitiēs, ager plānus eīque oppōnuntur superiōra loca apud Caes., montēs apud Cic. et Lucret.; collēs apud Cic., Lucr., Virg., Colum.; loca praecipitia apud Colum.; semitae apud Quint.; denique silvae at minus rectē apud Curt. Generātim pōnitur tum dē pascuīs, tum dē arvīs arbustīsque… item dē tōtō alicuius oppidī agrō… Item generātim dē quācumque aequābilis solī lātā plānitiē, praecipuē sī haec contiōnī habendae vel proeliō ineundō apta sit. … Est etiam campus ipse idem campus Martius … imāgo hōc ex fonte sumpta: www.romanreligion.org Translāte pōnitur dē quōcumque locō vel spatiō ubi ingeniī, animī etc., certāmen ēditur.
PHRASĒS cum eō vocābulō quae ē lexicō glossa.com inscriptō petīvī	Lucr. 5, 950: in campōrum patentium aequōribus, Cic. Div. 1, 42, 93: aequor campī, Verg. A. 7, 781; Sil. 5, 376: aequō dare sē campō, id. 9, 56: in aequō campī, Cic. Div. 1, 42, 94; cf. id. N. D. 2, 39, 98: spatia frūgifera atque immensa campōrum, id. ib. 2, 64, 161; Col. 1, 2, 4; Lucr. 5, 1372: campus in prata et arva salictaque et arundinēta dīgestus, Col. 1, 2, 3; cf. Auct. Her. 4, 18, 25; Curt. 8, 1, 4; Lucr. 5, 782; Tib. 4, 3, 1: virentēs, Lucr. 1, 19: frequens herbīs et fertilis ubere, Verg. G. 2, 185: gramineus, id. A. 5, 287; Hor. C. 2, 5, 6: pinguēs Asiae, id. C. 4, 7, 1: herbōsus, id. ib. 3, 18, 9: herbidus aquōsusque, Liv. 9, 2, 7: opīmus, id'. 31, 41, 7: campī frumentī ac pecoris et omnium copiā rerum opulentī, id. 22, 3, 3: pigrī, Hor. C. 1, 22, 17 al.— numquam in campō (in apertīs locīs) suī fēcit potestātem. imāgo hōc ex fonte sumpta: www.pueblos-espana.org   B. Poet. sicut aequor, in gen., quaevis aequa superficies: caeruleōs per campōs, Plaut. Trin. 4, 1, 15: campī natantēs, Lucr. 5, 489; 6, 405; 6, 1141: liquentēs, Verg. A. 6, 724; 10, 214: campus Liberiōris aquae, Ov. M. 1, 41; 1, 43: latus aquārum— b. Meton., comitia ipsa : cūriam pro senātū, campum prō comitiīs, Cic. de Or. 3, 42, 167: fors domina campī. … Locus aptus ad corpus exercendum, etc. (cf. campicursio et campīdoctor). III. Trop., cultūs humānī provincia quaedam ad animum exercendum et ad disputandum (cf. area) (in dēliciīs apud Cic.): mē ex hōc ut ita dīcam campō aequitātis ad istās verbōrum angustiās revocās, Cic.
PRŌVERBIA sīve Erasmī adagia eō cum vocābulō	Λιμοῦ πεδίον, id est Famis campus.    imāgo hōc ex fonte sumpta:  dioxiciclinayleptos.blogspot.com  In civitātēs dīcitur ingentī fame pressās. Est autem locus quispiam hōc nōmine. Addunt, cum aliquando illīc summā fame labōrārētur, apud Athēniensēs ōrāculum admonuisse, ut famem locō dēsignātō certīs piāculīs placārent. Illī dēsignārunt campum, quī est post aerārium. Atque hinc eum locum famis campum appellant.
	Fors domina campī    imāgo hōc ex fonte sumpta: en.wikipedia.org In creandīs magistrātibus nōn semper vincēbat quī potior esset, sed cuī fortūna favēbat. Nam ā populī suffragiīs rēs omnis pendēbat.  M. Tullius In Pisōnem: Sed omitto ut sit factus uterque nostrum; sit sane Fors domina campī! Magnificentius est dīcere quemadmodum gesserimus consulātum.
	Herniōsī, in campum!    imāgo hōc ex fonte sumpta: www.vangoghgallery.com Κόκκυ, ψωλοί, πεδίονδε, id est Coccy, herniōsī, in campum!, Hoc est vere quod prouerbiō dīcitur: Coccu, herniōsī, in campum! (subaudī 'venīte'), quod haec auis canit paulo ante messem, velut agricolas prouocans ad labōrem metendī. Interpres Aristophanis admonet esse prouerbium Κόκκυ, ψωλοί, πεδίονδε. Quum segnēs ipsum tempus prouocat ad industriam.
	imāgo hōc ex fonte sumpta: es.wikipedia.org   Ἄρεος πεδίον, id est Martis campus. Suidas ex Alexandridis Pisandrō citat. In eōs torquebātur, quī mīlitārī confīdentiā praeditī viderentur quīque rem vī, nōn iudiciō gererent, nōn doctīs dictīs, sed pugnīs, nōn ex iūre manū consertum, sed improbīs clamōribus, et quibus iūs est in armīs, quōs Hesiodus ēleganter compositā vōce χειροδίκας vocat. Caeterum in quō quis valet, id Graecī campum illius vocant.
	Ἀνέμου πεδίον, id est ventī campus, in hominem instabilem, leuem et inconstantem dīcebātur.   imāgo hōc ex fonte sumpta:   footage.framepool.com Refertur a Diogeniānō. Nam in planitiē ventī līberius huc atque illuc dīuagantur, nūllō cohercitī obstaculō.  Et Homērus subinde vāna vocat ἀνεμώλια. Et ὑπηνέμια dīcuntur, quae solida nōn sunt, sed subuentanea. Dēnique instabilēs ventōsōs dīcimus.  Horat.: Romae Tibur amo ventosus, Tibure Romam. Idem: Non ego ventosae venor suffragia plebis. Postrēmo domum undique perflābilem nōn illepidē dīxeris ἀνέμων πεδίον. Pindarus Olympiōrum hymnō II variās rērum humānārum vicēs ēleganter expressit: Ῥοαὶ δ᾿ ἄλλοτ᾿ ἄλλαι / εὐθυμιῶν τε μέτα καὶ πόνων εἰς ἄνδρας ἔβαν, <id est> Nunc aliī, nunc aliī fluxūs et cum tranquillitāte, et cum labōribus in hominēs venēre. Hoc translātum vidērī potest et ab aestuāriīs maris reciprocātiōnibus. Caeterum in encōmiō septimō sententiam eandem extulit metaphorā sumptā ā ventīs, quī nōn semper spīrant iīdem: Ἐν δὲ μιᾷ μοίρᾳ χρόνου / ἀλλοτ᾿ ἄλλαι διαιθύσσοισιν  αὖραι, <id est> In ūnā parte temporis nunc hae, nunc aliae discurrunt aurae. Rursus hymnō duodecimō idem effert metaphorā sumptā ā tesserīs: Πολλὰ δἐ ἀνθρώποις παρὰ γνώμαν ἔπεσαν, / ἐμπαλιν μὲν τέρψιος, οἱ δ᾿ ἀνιαραῖς / ἀντικύρσαντες ζάλαις, ἐσλόν βαθὺ πήματος χρόνῳ.